Κεφαλοχώρι (Γλούστα): Η ομαλή, ήπια, προσήλια και <<εύυδρος>> (σημ. βρύση Μπιτσινάρα) αυτή η τοποθεσία στα ριζά της Βελίκας και στο φυσικό πέρασμα προς και από Τσαμαντά, Βούρκο και περιοχή Δελβίνου, δικαιολογεί την ύπαρξη εδώ αρχαίου οικισμού, που σίγουρα είχε οικιστική σχέση και καταφύγιό του το Κάστρο-ακρόπολη του Γαρδικίου.
Ο Αραβαντινός τοποθετούσε εδώ πολίχνη με το προελληνικό όνομα Βόλουρος ή Βουλωρός, που δεν μαρτυρείται βέβαια από άλλη ιστορική ή φιλοσοφική πηγή.
Ο Άγγλος περιηγητής Clarke, πέρασε από τα μέρη μας τη δεκαετία του 1920, όπως και ο καθηγητής ελληνικών στο πανεπιστήμιο του Bristol της Αγγλίας Ν. Hammond τις δεκαετίες του 1930 και 1950.
Έχω την γνώμη ότι και οι δυο περιηγητές συγχέουν τον οικισμό του Γαρδικίου με κάποιον οικισμό της Γλούστας, τον οποίο τοποθετούν λανθασμένα βορειότερα του χωριού. Οι περιγραφές τους ωστόσο ανταποκρίνονται στα σημερινά οικιστικά λείψανα που διατηρούνται στο κάστρο της Μονόβυζας στο Γαρδίκι.
Κι ενώ, λοιπόν, η αχλύς του πανδομάτορος χρόνου είχε κατασκεπάσει κάθε ίχνος των μακρινών, απώτατων προγόνων-κατοίκων της Μουργκάνας, ήλθε η έκπληξη. Στις 14 Ιουλίου 1993 κι ενώ ο χειριστής εκσκαφέα διάνοιγε από τον κεντρικό δρόμο ένα δρομάκι, δίπλα ακριβώς από τον πέτρινο περίβολο του σπιτιού του Γιώργη Μούτσιου στη Γλούστα, κατάλαβε ότι ο τροχός του είχε πέσει σε κενό. Έκπληκτοι οι παριστάμενοι αντικρίσανε κάτω από την σπασμένη καλυπτήρια πλάκα έναν αρχαίο τάφο με πλήθος πήλινα αγγεία με χρυσά κτερίσματα.
Πρόκειται, λοιπόν, για έναν οικογενειακό τάφο, με προσανατολισμό ΒΔ-ΝΑ και το μέγεθος και η μορφή του είναι όμοια με άλλους κιβωτιόσχημους τάφους της Θεσπρωτίας και χρονολογείται στην ελληνιστική εποχή. Οι διαστάσεις του είναι 1,92 x 0,96 και ύψος 1 μ. Τέσσερις μονοκόμματες ασβεστολιθικές πλάκες - μία για κάθε πλευρά - αποτελούν τα τοιχώματά του, ενώ ως σκέπασμα έχουν χρησιμοποιηθεί τρεις παρόμοιες πλάκες. Οι ταφικές αυτές πλάκες πρέπει να μεταφέρθηκαν εδώ από τις τοποθεσίες Ραδιό ή - πιο πέρα - Πλάκες, μεταξύ Γλούστας και Λίστας, όπου υπάρχουν τέτοιες πλακοειδείς λίθινες στρώσεις (λατομεία, νταμάρι).
Ο τάφος περιείχε έξι (6) συνολικά ταφές - καύσεις, πέντε μέσα σε σκεπασμένα πήλινα τεφροδόχα αγγεία (τρεις λέβητες και δυο σταμνοειδείς χύτρες) και μία σε ναϊσκόμορφη (σε σχήμα μικρού ναού με αετωματική επίστεψη) λίθινη κάλπη. Πλούσια κτερίσματα συνόδευαν τους νεκρούς. Κτερίσματα ήταν οι νεκρικές προσφορές που καίγονταν κατά την αρχαιότητα μαζί με τον νεκρό ή τοποθετούνταν στον τάφο του και είχαν την μορφή των κοσμημάτων και άλλων αντικειμένων που αγαπούσε στην ζωή του. Σαράντα τρία συνολικά πήλινα αγγεία, ήτοι δώδεκα μυροδοχεία, εννιά λυχνάρια, κάνθαροι, σκύφοι, αρυτήρες, αμφορείς, λέβητες-χύτρες, στάμνοι, λάγυνοι συνόδευαν τις τέφρες των έξι νεκρών.
Ένας μεγάλος ακόμα αριθμός χρυσών κτερισμάτων κοσμούσαν, με τον πλούτο και την ποιότητα τους, τις ταφές: εννιά συνολικά χρυσά στεφάνια από λεπτό έλασμα χρυσού και μια αντίστοιχη επιμήκης ταινία, σε σχήμα φύλλων βελανιδιάς, σφενταμιού και μυρτιάς, λάμπρυναν με ξεχωριστή τιμή τους νεκρούς.
Ένα, ακόμη, ζεύγος χρυσών ενωτίων (σκουλαρικιών), που συνόδευαν την οικοδέσποινα πιθανόν του τάφου, αποτελεί δείγμα προηγμένης υψηλής μικροτεχνίας. Το στέλεχος των σκουλαρικιών είναι κατασκευασμένο με συρματοτεχνική και απολήγει σε κεφαλή λυγκός (σαρκοβόρο ζώο με οξυδερκή μάτια) κατασκευασμένη με σφυρηλάτηση λεπτού ελάσματος χρυσού.
Τρεις χρυσές δάνακες (μικρά κέρματα) με έκτυπες μορφές από νομίσματα ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ του Κοινού των Ηπειρωτών, συνόδευαν ακόμα τους νεκρούς, για να πληρώσουν - κατά έθιμο -τα πορθμεία, τα ναύλα στον βαρκάρη Χάροντα για την διαπεραίωσή τους από την Αχερούσια λίμνη στην απέναντι ακτή, όπου και η είσοδος προς τον Κάτω Κόσμο, τα βασίλεια του Άδη (νεκρομαντείο).
Αιχμές δοράτων, εγχειρίδια, ξιφίδια, πόρπες και στλεγγίδες (ξέστρα για άλογα) ολοκλήρωναν τα αγαπημένα συνοδευτικά αντικείμενά τους.
Η χρήση του τάφου τοποθετείται στην περίοδο από τα τέλη του 3ου π.Χ. αι. μέχρι και το 1000 π.Χ., για 100-120 χρόνια, για 3-4 δηλ. γενιές, επιβεβαιώνοντας έτσι τις φιλολογικές μαρτυρίες ότι η ευρύτερη περιοχή αυτή της Μουργκάνας και της Θεσπρωτίας συνέχισε να κατοικείται και μετά την καταστροφή της Ηπείρου από τους Ρωμαίους το 167 π.Χ.
Ως γνωστόν ο ρωμαίος στρατηγός Αιμίλιος Παύλος - με ανεξήγητο καταστροφικό μένος - ισοπέδωσε τότε δια πυρός και σιδήρου ταυτόχρονα, τέσσερις ώρες μετά την ανατολή του ηλίου, εβδομήντα ηπειρωτικές πόλεις και έσυρε στην Ρώμη 150.000 Ηπειρώτες ως σκλάβους.
Από ποιο εργαστήριο προέρχονται τα πήλινα και χρυσά ευρήματα του τάφου είναι άγνωστο ακόμα. Τεχνοτροπικά πάντως ομοιάζουν με άλλα αντίστοιχα της Θεσπρωτίας και γενικότερα του βορειοδυτικού ελλαδικού χώρου. Φαίνεται, λοιπόν, πως η ορεινή και δασώδης τούτη περιοχή της Μουργκάνας είχε στενές σχέσεις με τα άλλα μεγάλα θεσπρωτικά διοικητικά, πολιτικά και θρησκευτικά κέντρα (Ελέα, Νεκρομαντείο, Τ(Γ)ιτάνη).
Η επιστημονική ομάδα των αρχαιολόγων-ανασκαφέων της Η' Εφορείας Αρχαιοτήτων, με επικεφαλής την κ. Αγλαΐα Καραμάνου και τον εκλεκτό αρχαιολόγο και φίλο της Θεσπρωτίας Γ. Ρηγίνο, που για δυο-τρεις ημέρες φιλοξενήσαμε τότε στα σπίτια μας με εγκαρδιότητα και εκτίμηση, ερεύνησαν και μελέτησαν τα πλούσια και ενδιαφέροντα ευρήματα του τάφου με περισσή ευθύνη και επιστημοσύνη.
Ο τάφος ωστόσο σήμερα χάσκει άδειος και χορταριασμένος και μόνο μια μικρή πινακίδα διευκρινίζει την ιστορία του. Θεωρώ ότι θα του ταίριαζε κάτι καλύτερο και τιμητικότερο.
Τα πλούσια ευρήματά του εκτίθενται σε περίοπτη θέση στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κέρκυρας [σημείωση: σήμερα εκτίθενται στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ηγουμενίτσας].
Ευχόμαστε να παλιννοστήσουν σύντομα - μαζί με τόσες άλλες θεσπρωτικές αρχαιότητες στα Γιάννενα και Κέρκυρα - στο για χρόνια ανεγειρόμενο θεσπρωτικό αρχαιολογικό μουσείο, λειψό δυστυχώς και αυτό, άκομψο και ανεπαρκές, θεωρώ, για τη φιλοξενία των τόσων θησαυρών της Θεσπρωτίδος γης.
(Το κείμενο είναι απόσπασμα από την πραγματεία:
«Αρχαίοι οικισμοί στην περιοχή της Μουργκάνας»,
ενυπόγραφη συμμετοχή του Φιλόλογου - Αρχαιολόγου - Καθηγητή Θωμά Σόρογκα, στο βιβλίο των Νικ. Τσώνη - Γρηγ. Καλογερόπουλου:
«ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ: Γίτανα - Φάνοτα - Έλαια - Ελαιούς - Έλινα - Τορώνη - Σύβοτα - Ίλιον.
ΟΝΟΜΑΣΙΑ- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ - ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΑΥΤΩΝ»)
Πηγή: Ομοσπονδία Μουργκάνας
Περισσότερα στοιχεία και φωτογραφίες μπορείτε να βρείτε και εδώ:
http://users.sch.gr//poulizos/5/evrimata.htm
http://glousta.blogspot.com/2010/08/blog-post_3663.html
Ο Αραβαντινός τοποθετούσε εδώ πολίχνη με το προελληνικό όνομα Βόλουρος ή Βουλωρός, που δεν μαρτυρείται βέβαια από άλλη ιστορική ή φιλοσοφική πηγή.
Ο Άγγλος περιηγητής Clarke, πέρασε από τα μέρη μας τη δεκαετία του 1920, όπως και ο καθηγητής ελληνικών στο πανεπιστήμιο του Bristol της Αγγλίας Ν. Hammond τις δεκαετίες του 1930 και 1950.
Έχω την γνώμη ότι και οι δυο περιηγητές συγχέουν τον οικισμό του Γαρδικίου με κάποιον οικισμό της Γλούστας, τον οποίο τοποθετούν λανθασμένα βορειότερα του χωριού. Οι περιγραφές τους ωστόσο ανταποκρίνονται στα σημερινά οικιστικά λείψανα που διατηρούνται στο κάστρο της Μονόβυζας στο Γαρδίκι.
Κι ενώ, λοιπόν, η αχλύς του πανδομάτορος χρόνου είχε κατασκεπάσει κάθε ίχνος των μακρινών, απώτατων προγόνων-κατοίκων της Μουργκάνας, ήλθε η έκπληξη. Στις 14 Ιουλίου 1993 κι ενώ ο χειριστής εκσκαφέα διάνοιγε από τον κεντρικό δρόμο ένα δρομάκι, δίπλα ακριβώς από τον πέτρινο περίβολο του σπιτιού του Γιώργη Μούτσιου στη Γλούστα, κατάλαβε ότι ο τροχός του είχε πέσει σε κενό. Έκπληκτοι οι παριστάμενοι αντικρίσανε κάτω από την σπασμένη καλυπτήρια πλάκα έναν αρχαίο τάφο με πλήθος πήλινα αγγεία με χρυσά κτερίσματα.
Πρόκειται, λοιπόν, για έναν οικογενειακό τάφο, με προσανατολισμό ΒΔ-ΝΑ και το μέγεθος και η μορφή του είναι όμοια με άλλους κιβωτιόσχημους τάφους της Θεσπρωτίας και χρονολογείται στην ελληνιστική εποχή. Οι διαστάσεις του είναι 1,92 x 0,96 και ύψος 1 μ. Τέσσερις μονοκόμματες ασβεστολιθικές πλάκες - μία για κάθε πλευρά - αποτελούν τα τοιχώματά του, ενώ ως σκέπασμα έχουν χρησιμοποιηθεί τρεις παρόμοιες πλάκες. Οι ταφικές αυτές πλάκες πρέπει να μεταφέρθηκαν εδώ από τις τοποθεσίες Ραδιό ή - πιο πέρα - Πλάκες, μεταξύ Γλούστας και Λίστας, όπου υπάρχουν τέτοιες πλακοειδείς λίθινες στρώσεις (λατομεία, νταμάρι).
Ο τάφος περιείχε έξι (6) συνολικά ταφές - καύσεις, πέντε μέσα σε σκεπασμένα πήλινα τεφροδόχα αγγεία (τρεις λέβητες και δυο σταμνοειδείς χύτρες) και μία σε ναϊσκόμορφη (σε σχήμα μικρού ναού με αετωματική επίστεψη) λίθινη κάλπη. Πλούσια κτερίσματα συνόδευαν τους νεκρούς. Κτερίσματα ήταν οι νεκρικές προσφορές που καίγονταν κατά την αρχαιότητα μαζί με τον νεκρό ή τοποθετούνταν στον τάφο του και είχαν την μορφή των κοσμημάτων και άλλων αντικειμένων που αγαπούσε στην ζωή του. Σαράντα τρία συνολικά πήλινα αγγεία, ήτοι δώδεκα μυροδοχεία, εννιά λυχνάρια, κάνθαροι, σκύφοι, αρυτήρες, αμφορείς, λέβητες-χύτρες, στάμνοι, λάγυνοι συνόδευαν τις τέφρες των έξι νεκρών.
Ένας μεγάλος ακόμα αριθμός χρυσών κτερισμάτων κοσμούσαν, με τον πλούτο και την ποιότητα τους, τις ταφές: εννιά συνολικά χρυσά στεφάνια από λεπτό έλασμα χρυσού και μια αντίστοιχη επιμήκης ταινία, σε σχήμα φύλλων βελανιδιάς, σφενταμιού και μυρτιάς, λάμπρυναν με ξεχωριστή τιμή τους νεκρούς.
Ένα, ακόμη, ζεύγος χρυσών ενωτίων (σκουλαρικιών), που συνόδευαν την οικοδέσποινα πιθανόν του τάφου, αποτελεί δείγμα προηγμένης υψηλής μικροτεχνίας. Το στέλεχος των σκουλαρικιών είναι κατασκευασμένο με συρματοτεχνική και απολήγει σε κεφαλή λυγκός (σαρκοβόρο ζώο με οξυδερκή μάτια) κατασκευασμένη με σφυρηλάτηση λεπτού ελάσματος χρυσού.
Τρεις χρυσές δάνακες (μικρά κέρματα) με έκτυπες μορφές από νομίσματα ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ του Κοινού των Ηπειρωτών, συνόδευαν ακόμα τους νεκρούς, για να πληρώσουν - κατά έθιμο -τα πορθμεία, τα ναύλα στον βαρκάρη Χάροντα για την διαπεραίωσή τους από την Αχερούσια λίμνη στην απέναντι ακτή, όπου και η είσοδος προς τον Κάτω Κόσμο, τα βασίλεια του Άδη (νεκρομαντείο).
Αιχμές δοράτων, εγχειρίδια, ξιφίδια, πόρπες και στλεγγίδες (ξέστρα για άλογα) ολοκλήρωναν τα αγαπημένα συνοδευτικά αντικείμενά τους.
Η χρήση του τάφου τοποθετείται στην περίοδο από τα τέλη του 3ου π.Χ. αι. μέχρι και το 1000 π.Χ., για 100-120 χρόνια, για 3-4 δηλ. γενιές, επιβεβαιώνοντας έτσι τις φιλολογικές μαρτυρίες ότι η ευρύτερη περιοχή αυτή της Μουργκάνας και της Θεσπρωτίας συνέχισε να κατοικείται και μετά την καταστροφή της Ηπείρου από τους Ρωμαίους το 167 π.Χ.
Ως γνωστόν ο ρωμαίος στρατηγός Αιμίλιος Παύλος - με ανεξήγητο καταστροφικό μένος - ισοπέδωσε τότε δια πυρός και σιδήρου ταυτόχρονα, τέσσερις ώρες μετά την ανατολή του ηλίου, εβδομήντα ηπειρωτικές πόλεις και έσυρε στην Ρώμη 150.000 Ηπειρώτες ως σκλάβους.
Από ποιο εργαστήριο προέρχονται τα πήλινα και χρυσά ευρήματα του τάφου είναι άγνωστο ακόμα. Τεχνοτροπικά πάντως ομοιάζουν με άλλα αντίστοιχα της Θεσπρωτίας και γενικότερα του βορειοδυτικού ελλαδικού χώρου. Φαίνεται, λοιπόν, πως η ορεινή και δασώδης τούτη περιοχή της Μουργκάνας είχε στενές σχέσεις με τα άλλα μεγάλα θεσπρωτικά διοικητικά, πολιτικά και θρησκευτικά κέντρα (Ελέα, Νεκρομαντείο, Τ(Γ)ιτάνη).
Η επιστημονική ομάδα των αρχαιολόγων-ανασκαφέων της Η' Εφορείας Αρχαιοτήτων, με επικεφαλής την κ. Αγλαΐα Καραμάνου και τον εκλεκτό αρχαιολόγο και φίλο της Θεσπρωτίας Γ. Ρηγίνο, που για δυο-τρεις ημέρες φιλοξενήσαμε τότε στα σπίτια μας με εγκαρδιότητα και εκτίμηση, ερεύνησαν και μελέτησαν τα πλούσια και ενδιαφέροντα ευρήματα του τάφου με περισσή ευθύνη και επιστημοσύνη.
Ο τάφος ωστόσο σήμερα χάσκει άδειος και χορταριασμένος και μόνο μια μικρή πινακίδα διευκρινίζει την ιστορία του. Θεωρώ ότι θα του ταίριαζε κάτι καλύτερο και τιμητικότερο.
Τα πλούσια ευρήματά του εκτίθενται σε περίοπτη θέση στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κέρκυρας [σημείωση: σήμερα εκτίθενται στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ηγουμενίτσας].
Ευχόμαστε να παλιννοστήσουν σύντομα - μαζί με τόσες άλλες θεσπρωτικές αρχαιότητες στα Γιάννενα και Κέρκυρα - στο για χρόνια ανεγειρόμενο θεσπρωτικό αρχαιολογικό μουσείο, λειψό δυστυχώς και αυτό, άκομψο και ανεπαρκές, θεωρώ, για τη φιλοξενία των τόσων θησαυρών της Θεσπρωτίδος γης.
(Το κείμενο είναι απόσπασμα από την πραγματεία:
«Αρχαίοι οικισμοί στην περιοχή της Μουργκάνας»,
ενυπόγραφη συμμετοχή του Φιλόλογου - Αρχαιολόγου - Καθηγητή Θωμά Σόρογκα, στο βιβλίο των Νικ. Τσώνη - Γρηγ. Καλογερόπουλου:
«ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ: Γίτανα - Φάνοτα - Έλαια - Ελαιούς - Έλινα - Τορώνη - Σύβοτα - Ίλιον.
ΟΝΟΜΑΣΙΑ- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ - ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΑΥΤΩΝ»)
Πηγή: Ομοσπονδία Μουργκάνας
Περισσότερα στοιχεία και φωτογραφίες μπορείτε να βρείτε και εδώ:
http://users.sch.gr//poulizos/5/evrimata.htm
http://glousta.blogspot.com/2010/08/blog-post_3663.html
