Από το ιστολόγιο: "ΤΟ ΜΑΛΟΥΝΙ"
Συμμετοχή στην απελευθέρωση της περιοχής Μουργκάνας:
α) έως και τους Βαλκανικούς πολέμους ( ενσωμάτωση ολόκληρης της Ηπείρου στην Ελλάδα) :
Το Μαλούνι περιλαμβάνεται στα 16 χωριά των Φιλιατών, στον αγώνα κατά των Τούρκων αγάδων από το 1856-1913 με θυσίες χωριανών στο βωμό της Ελευθερίας. Στη διάρκεια τούτων των χρόνων οι διώξεις,οι θανατώσεις,οι φυλακίσεις κ ο εξαναγκασμός σε φυγή πολλών Μαλουνιωτών προστέθηκαν δίπλα στον αγώνα της περιοχής. Μερικοί πήραν τα όπλα και βγήκαν κλέφτες-αντάρτες, αναμεσά τους οι: Σταύρος Βενέτης, Μαντελαίοι, Μπαλασκαίοι, Μπίστας και Χ.Δέτσικας.
Στον απελευθερωτικό αγώνα του 1912-1913 χωριανοί μας πότισαν με αίμα το δέντρο της Ελευθερίας. Ο Δ.Φιλίππου,ο Κ.Ράπτης και η παπαδιά Ελένη Παπαθανασίου δολοφονήθηκαν απ' τους Τούρκους. Πάνω από σαράντα παλικάρια Μαλουνιωτών με επικεφαλής τους πρωτεργάτες ξενιτεμένους και μετέπειτα ιδρυτές της αδελφότητος αδερφούς Ράπτη και Καρανίκο σε συνεργασία με τον καπετάν Λεωνίδα αντιστάθηκαν για αρκετές ημέρες σε υπέρτερες δυνάμεις Τούρκικου στρατού, στην περιοχή Σκάλας Κεραμίτσας που είχε αρκετές απώλειες. Λίγες μέρες αργότερα μεγαλύτερες δυνάμεις Τούρκων και βαρύτερου οπλισμού επιτίθενται απ' την πλευρά της Κεραμίτσας-περνάνε την Καμάρα αλλά και από την πλευρά της Κοκκινιάς καίνε και καταστρέφουν τα σπίτια των συνοικισμών Μαλουνίου και Κεραμίτσας. Το σώμα των χωριανών υποχωρεί προς την περιοχή Ρεβέλας,ενώ ελάχιστοι ηλικιωμένοι παραμένουν στις οικίες τους αρνούμενοι να τις εγκαταλείψουν. Οι Τούρκοι εισέρχονται στο χωριό καταστρέφουν, καίνε τα πρώτα σπίτια, αρπάζουν ότι πολύτιμο υπάρχει, λεηλατούν, ξυλοκοπούν και απειλούν γερόντους και γερόντισσες. Μετέπειτα, αποχωρούν και ενώνονται με τον υπόλοιπο Τουρκικό στρατό στην προσπάθεια τους ν' ανοίξουν την οδική σύνδεση με τα Ιωάννινα. Τώρα όμως, οι δυνάμεις των ελληνικών ανταρτικών ομάδων ενισχύονται με πανωχωρίσιους με επικεφαλής τον Τζόν Κώστα και τον καπετάν Σπύρο Κρεμμύδα. Στην μάχη που ακολούθησε στη θέση Βίγλα-Δερβένι, σύνορα Κεραμίτσας - Μαλουνίου ο Κρεμμύδας σκότωσε τον επικεφαλής των Τούρκων Μουχαρέμη. Η μάχη ήταν αιματηρή, περικυκλωμένοι οι Τούρκοι οπισθοχώρησαν προς Φιλιάτες αφήνοντας πολλούς νεκρούς. Η Ελευθερία πλησίαζε!
Σε ανάμνηση της μάχης αυτής και της ηρωικής μορφής του καπετάν Κρεμμύδα έγινε το παρακάτω τραγούδι:
«Γεια σου Σπύρο και λεβέντη
Στο βουνό τραβάς το γλέντι.
Γεια σου καπετάν Κρεμμύδα
που 'κανες στους Τούρκους νίλα.
Μες στην Βίγλα στο Δερβένι
σκότωσες το Μουχαρέμη.
Συμμετοχή στην απελευθέρωση της περιοχής Μουργκάνας:
α) έως και τους Βαλκανικούς πολέμους ( ενσωμάτωση ολόκληρης της Ηπείρου στην Ελλάδα) :
Το Μαλούνι περιλαμβάνεται στα 16 χωριά των Φιλιατών, στον αγώνα κατά των Τούρκων αγάδων από το 1856-1913 με θυσίες χωριανών στο βωμό της Ελευθερίας. Στη διάρκεια τούτων των χρόνων οι διώξεις,οι θανατώσεις,οι φυλακίσεις κ ο εξαναγκασμός σε φυγή πολλών Μαλουνιωτών προστέθηκαν δίπλα στον αγώνα της περιοχής. Μερικοί πήραν τα όπλα και βγήκαν κλέφτες-αντάρτες, αναμεσά τους οι: Σταύρος Βενέτης, Μαντελαίοι, Μπαλασκαίοι, Μπίστας και Χ.Δέτσικας.
 |
Κοιλάδα του ποταμού Καλαμά νοτιοανατολικά του Μαλουνίου. |
Σε ανάμνηση της μάχης αυτής και της ηρωικής μορφής του καπετάν Κρεμμύδα έγινε το παρακάτω τραγούδι:
«Γεια σου Σπύρο και λεβέντη
Στο βουνό τραβάς το γλέντι.
Γεια σου καπετάν Κρεμμύδα
που 'κανες στους Τούρκους νίλα.
Μες στην Βίγλα στο Δερβένι
σκότωσες το Μουχαρέμη.
Είχες άλογο με γκέμι
Και τουφέκι Μάλινχερ(ι)!»
Η δε πιτσιρικαρία της εποχής σκάρωσε το δίστιχο:
«Δεν το ξέραταν αγάδες που 'χανε οι Ρωμαίοι γκράδες.
Δεν το ξέραταν σοκόλια που 'χανε οι Ρωμαίοι ροβόλια(=περίστροφα).»
Τον Φεβρουάριο του 1913 ο Ελληνικός στρατός με επικεφαλής τον Λοχαγό Τριπογιώργο απελευθερώνει την περιοχή.
