Τα έθιμα της Αποκριάς στην Ήπειρο και τα "μαρτίτσια"

Οι Aποκριές είναι από καταβολής τους εύθυμες γιορτές. Έτσι και στην Ήπειρο γιορτάζονται πάντα με πολύ κέφι. Όταν παλαιότερα τα χωριά της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου πλημμύριζαν από νεολαία και έσφυζαν ζωή στήνονταν γλέντια σχεδόν σε κάθε σπίτι.

Καιρό πριν ετοιμάζονταν οι παρέες (κομπανίες) οι οποίες αφού κατασκεύαζαν τις, συνήθως, αυτοσχέδιες μάσκες (προσωπίδες) και αποκριάτικες φορεσιές, γύρναγαν από γειτονιά σε γειτονιά κι από σπίτι σε σπίτι. Οι μασκαράδες πειράζονταν μεταξύ τους και πείραζαν και τους άλλους κατοίκους. Οι ιδιοκτήτες των σπιτιών είχαν την υποχρέωση να "αποκαλύψουν" ποιοι κρύβονται πίσω από τις μάσκες που λίγο έως πολλοί ήταν συγχωριανοί τους και άρα γνωστοί και συγγενείς και στη συνέχεια τους έδιναν γλυκά, ποτά ή λίγα χρήματα για το καλό της Αποκριάς.

Ένα από τα παιχνίδια της Αποκριάς που συναντούσε παλαιότερα κάποιος στην Ήπειρο και σε μερικά μέρη γίνεται αναπαράσταση ακόμη και σήμερα ήταν ο «Βαλμάς». Έθιμο κατά το οποίο δέκα - δεκαπέντε άτομα έκαναν κύκλο γύρω από μία φωτιά και προσπαθούσαν να ρίξουν κάποιο χορευτή μέσα.

Η γιορτή άρχιζε από το Σάββατο της πρώτης αποκριάς και τελείωνε την Καθαρά Δευτέρα. Το βράδυ της δεύτερης Αποκριάς άναβαν μεγάλες φωτιές (τζαμάλες) και αποκρεύανε συνήθως με κρεατόπιτες και τυρόπιτες.

Το μεγάλο πανηγύρι βέβαια γινόταν τη δεύτερη αποκριά την Κυριακή της Τυροφάγου, που κορυφώνονταν οι εκδηλώσεις. Μετά τη θεία λειτουργία της Κυριακής, συνήθως στα κατώγια των σπιτιών γινόταν το μασκάρεμα με απόλυτη μυστικότητα και σιγή. Κατόπιν έβγαιναν στους δρόμους πήγαιναν στα μαγαζιά του χωριού και από σπίτι σε σπίτι. Αστειευόμενοι, χαρούμενοι και τραγουδώντας.

Το ντύσιμο τους όπως προαναφέραμε αποτελούνταν από μάσκες (προσωπίδες), ρούχα γερόντων, σιγκούνια, βράκες, ρόκες, κουδούνια, άμφια τουφέκια, τσαρούχια, προβιές, κέρατα, και τόσα άλλα που προξενούσαν το γέλιο. Στις γειτονιές και στα σπίτια τραγουδούσαν.

Οι νοικοκυραίοι τους έδιναν αυγά πρόσφεραν γλυκό και ποτό. Εκείνοι αστειεύονταν, πείραζαν τα κορίτσια και τα μικρά παιδιά που έτρεχαν να κρυφτούν.

Το απόγευμα οι γυναίκες του χωριού, οι πιο νέες κυρίως και τα κορίτσια, κουβαλούσαν από τους λόγγους ξύλα, χλωρά και στεγνά. Γύριζαν από τα δάση και τα λόγγα ζαλικωμένες με ξύλα τα οποία χρησιμοποιούνταν για τη μεγάλη φωτιά που άναβε το βράδυ σε κεντρικό σημείο του χωριού.

Τα τραγούδια αντηχούσαν σε όλο το χωριό και όλα ήταν πολύ όμορφα. Με τα πρώτα σκοτάδια οι κάτοικοι συγκεντρώνονταν στην πλατεία του χωριού ή σε κάποιο άλλο σημείο κι άναβαν τη μεγάλη φωτιά που την λένε "αλαγούζια" ή "τζαμάλα". Γύρω από τη φωτιά στήνονταν ομαδικοί χοροί από άνδρες και γυναίκες. Οι χοροί γίνονταν συνήθως χωρίς όργανα (βιολιά και κλαρίνα). Οι χορευτές τραγουδούσαν διάφορα τραγούδια, εθνικά, ερωτικά και αποκριάτικα.

 Συχνά σταματούσαν το χορό για να χαιρετίσουν κάποια παρέα μασκαρεμένη που έφτανε στο σημείο του γλεντιού, ή να παίξουν κάποιο παιχνίδι.

Μεταξύ των γυναικών παιζόταν το «χάψα», όπου μια γυναίκα έδενε ένα βρασμένο αυγό και το κουνούσε με το σχοινί στον αέρα μπροστά από το στόμα κάθε γυναίκας. Οι άλλες προσπαθούσαν να το πιάσουν με το στόμα τους. Όποια το έπιανε το δικαιούταν και το έτρωγε. Αυτό το παιχνίδι παιζόταν συχνά και από άνδρες.

Η τζαμάλα και το γλέντι κρατούσε ως το πρωί της Καθαράς Δευτέρας. Η θρακιά τής φωτιάς καιγόταν όλη νύχτα και πολλές φορές συνεχίζονταν και την Τρίτη. Την Καθαρά Δευτέρα δεν έτρωγαν καθόλου, ενώ κάποιοι –σύμφωνα με την παράδοση- πήγαιναν στα βουνά για να βρουν το αυγό της πέρδικας, που ήταν το μόνο που μπορούσαν να φάνε την Καθαρά Δευτέρα.

Το γλέντι έκλεινε με το χορό του τραγουδιού «Πώς στουμπίζουν το πιπέρι». Με το "στούμπισμα του πιπεριού" διαλύονταν και το γλέντι με ευχές για "καλή Σαρακοστή".

Σήμερα διοργανώνονται καρναβαλικές εκδηλώσεις σε όλα σχεδόν τα μέρη της Ηπείρου με πρωτοβουλίες των τοπικών Δήμων και διάφορων συλλόγων. Συνήθως γίνεται αναπαράσταση των εθίμων και προσφέρονται φασολάδα, λαγάνα, χαλβάς, τουρσί κ.ά. αποκριάτικα φαγητά κι εδέσματα.

ΤΟ ΜΑΡΤΙΤΣΙ

Ένα άλλο έθιμο που υπήρχε γι’ αυτές τις ημέρες (κάποιοι το τηρούν και σήμερα) ήταν το μαρτίτσι ή Μάρτης. Παλαιότερα μικροί και μεγάλοι το φορούσαν την παραμονή της 1ης Μαρτίου για να μην τους "πιάσει" ο Μάρτης και τους μαυρίσει!

Το μαρτίτσι γίνεται με δύο ή τρία, συνήθως μάλλινα νήματα σαν πλεξούδα, χρώματος λευκού και κόκκινου. Το φορούν στον καρπό ενός χεριού (συνήθως του αριστερού) σαν κομποσκοίνι και το κρατούν μέχρι το Πάσχα. Κατά το έθιμο το μαρτίτσι το καίνε με τη λαμπάδα, τη νύχτα της Αναστάσεως στην εκκλησία.

Επίσης, σύμφωνα με άλλο έθιμο, μόλις ο Μάρτιος τελειώσει βγάζουμε το ωραιότατο βραχιολάκι μας και το τοποθετούμε σε μια τριανταφυλλιά κάνοντας μια ευχή. Από κει το παίρνουν τα χελιδονάκια και φτιάχνουν τις φωλίτσες τους! Και για να μας ευχαριστήσουν πραγματοποιούν τις ευχές μας!

Μην ξεχάσετε, λοιπόν, κι εσείς σήμερα να φορέσετε τον "Μάρτη" σας...

Καλό μήνα και καλές Αποκριές!

Πηγή: "Hpeiros.gr"