Ιστορική αναδρομή – Ταύτιση θέσεων
Ο Δήμος Φιλιατών, ο μεγαλύτερος σε έκταση δήμος του Νομού Θεσπρωτίας, χαρακτηρίζεται από ένα δύσβατο ορεινό τοπίο, που διακόπτεται από τις κοιλάδες του ποταμού Καλαμά, του Καλπακιώτικου και του Πάβλα, κατά μήκος των οποίων σχηματίζονται μικρές φυσικές διαβάσεις.
Οι ποταμοί αυτοί και πλήθος μικρότερων ρεμάτων, σε συνδυασμό με το έντονο ανάγλυφο, συντέλεσαν στην κατοίκηση του χώρου από τους προϊστορικούς ήδη χρόνους, καθώς εξασφάλιζαν αυτάρκεια και ασφάλεια στους κατοίκους. Αργότερα, κατά την ύστερη κλασική και ελληνιστική περίοδο, η ανάγκη για έλεγχο των φυσικών διαβάσεων και η στρατηγική τους σημασία οδήγησαν στην ίδρυση μίας σειράς οχυρωμένων οικισμών, ακροπόλεων και μικρών στρατιωτικών φυλακίων (Λιθαρόστρουγκα Κεραμίτσας, Βίγλα Κεραμίτσας, Ραβενή, Άγιος Γεώργιος (Γαρδίκι Φιλιατών), Λιάς, Τσαμαντάς), οι οποίοι, όμως, δεν αποτέλεσαν πάντοτε τον πυρήνα πραγματικών πόλεων, καθώς πολλοί παρέμειναν απλά οχυρά, στα οποία κατέφευγαν οι πληθυσμοί της ευρύτερης περιοχής κατά τη διάρκεια εχθρικών επιδρομών. Ωστόσο, κάποιες από αυτές, πιθανόν, να χρησιμοποιήθηκαν και μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Ηπείρου, ενώ υπάρχουν στοιχεία για σποραδική χρήση των χώρων και σε μεταγενέστερες περιόδους.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι καμία από τις παραπάνω θέσεις δεν έχει ταυτιστεί με κάποια αρχαία θέση γνωστή από τις γραπτές πηγές. Οι ονομασίες που δίνονται σήμερα είναι συμβατικές και προέρχονται είτε από τα τοπωνύμια των γειτονικών στις θέσεις χωριών ή οικισμών είτε από άλλα περιγραφικά μικροτοπωνύμια, που χρησιμοποίησαν οι κάτοικοι για να περιγράψουν τις αρχαίες θέσεις (π.χ. «Λιθαρόστρουγκα», «Βίγλα»).
Ιστορικό της έρευνας
Η αρχαιολογική έρευνα στη Λιθαρόστρουγκα Κεραμίτσας, τη Βίγλα Κεραμίτσας, τη Ραβενή, τον Άγιο Γεώργιο (Γαρδίκι Φιλιατών), το Λιά και το Τσαμαντά υπήρξε ιδιαίτερα αποσπασματική και περιστασιακή, ενώ η σχετική βιβλιογραφία παραμένει ελλιπής. Μέχρι πρότινος, τα μόνα στοιχεία που είχαμε για τις περισσότερες από τις παραπάνω θέσεις βασίζονταν στις περιγραφές του S. S. Clarke και, αργότερα, του N. G. L. Hammond, οι οποίοι, κατά την παραμονή τους στην Ήπειρο, στις αρχές του 20ου αιώνα, εντόπισαν ένα μεγάλο αριθμό αρχαίων θέσεων.
Η έρευνα συνεχίστηκε στη δεκαετία του 1970, οπότε με οδηγό τον Hammond, οι δύο μελετητές της Θεσπρωτίας, Σ. Δάκαρης και Σ. Μουσελίμης, επισκέφτηκαν ξανά ορισμένες από τις θέσεις, δίνοντας νέες περιγραφές.
Σύντομη περιγραφή
Έξι (6) θέσεις στην περιοχή της Μουργκάνας, πάνω σε φυσικά οχυρά υψώματα, οριοθετούν τη συνοριακή γραμμή μεταξύ Θεσπρωτίας και Μολοσσίας: η Λιθαρόστρουγκα Κεραμίτσας, η Βίγλα Κεραμίτσας, η Ραβενή, ο Άγιος Γεώργιος (Γαρδίκι Φιλιατών), ο Λιάς και ο Τσαμαντάς. Φαίνεται ότι εξυπηρετούσαν αμυντικούς, κυρίως, σκοπούς, ενώ οι μεγαλύτερες σε έκταση θέσεις αποτελούσαν ταυτόχρονα και περιοχές οικιστικής εγκατάστασης. Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε, μπορούν να καταταχθούν σε τρεις κατηγορίες με βάση την έκταση και την αρχιτεκτονική τους οργάνωση: α) οχυρωμένοι οικισμοί (Ραβενή, Άγιος Γεώργιος (Γαρδίκι), β) οχυρωμένοι οικισμοί με εσωτερική ακρόπολη (Λιθαρόστρουγκα) και γ) μικρά φυλάκια ή ακροπόλεις (Βίγλα, Λιάς, Τσαμαντάς).
Ο απρόσιτος χαρακτήρας των θέσεων αυτών δε δημιούργησε την ανάγκη τεχνητής περιμετρικής οχύρωσης. Τα τείχη ενισχυμένα με ορθογώνιους πύργους και ενίοτε με προτειχίσματα προστάτευαν μόνο τις περισσότερο ομαλές πλευρές των υψωμάτων. Ακολουθείται, κατεξοχήν, το ακανόνιστο ισοδομικό σύστημα τειχοδομίας χωρίς συνδετικό υλικό στους αρμούς, ενώ ενίοτε υπάρχουν δείγματα πολυγωνικού και αμιγώς ισοδομικού συστήματος σε διαφορετικά τμήματα της ίδιας οχύρωσης. Οι κατασκευαστικές αυτές διαφοροποιήσεις αντιπροσωπεύουν ενδεχομένως και χρονολογικές διαφορές, ενώ δεν αποκλείεται να οφείλονται στο διαθέσιμο στην περιοχή οικοδομικό υλικό. Θεοδώρα Λάζου
© ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ-ΛΒ΄ ΕΠΚΑ
[http://cultureportalweb.uoi.gr/cultureportalweb/article.php?article_id=438&topic_id=91&level=2&belongs=9&area_id=10&lang=gr]
