Δεν είναι εύκολο να καθοριστεί ακριβώς ο τόπος και ο χρόνος της έναρξης του αγώνα των 16 χωριών της Μουργκάνας. Ολόκληρη η περιοχή με το σύνολο σχεδόν των χωριών διατελούσε και πριν από το 1860 σε μια μόνιμη αντιδικία με τους αγάδες των Φιλιατών, μια αντιδικία που σε κατάλληλες εθνικές συγκυρίες έπαιρνε τη μορφή ένοπλων εξεγέρσεων ενάντια στον κατακτητή.
Την άνοιξη του 1866 ο αγώνας φτάνει στη δραματική του αποκορύφωση. Οι 16/χωρίτες, στην απόγνωσή τους, πραγματοποιούν ομαδικές πορείες διαμαρτυρίας στα πλησιέστερα διοικητικά κέντρα, στο Φιλιάτι και στα Γιάννενα, αποφασισμένοι τώρα να διεκδικήσουν με δυναμικά μέσα τα δίκαιά τους.…Και σαν σύννεφο ξεσηκώθηκαν οι πανωχωρίτες, άρπαξαν τα γεωργικά τους εργαλεία, έφτασαν στους Φιλιάτες και τα πέταξαν στα πόδια των τουρκικών αρχών, ζητώντας τους τόπο για να ζήσουν. Οι αρχές του Φιλιατιού τούς αρνήθηκαν. Τότε οι πανωχωρίτες ζήτησαν τα διαβατήριά τους για να αναχωρήσουν στο εξωτερικό. Εξωτερικό την εποχή εκείνη, ήταν και η νότια, ελεύθερη Ελλάδα.
Αλλά και αυτό το δικαίωμα τους το αρνήθηκαν και τους είπαν: «Πηγαίνετε στα Γιάννενα να τα ζητήσετε».
Ύστερα απ’ αυτά, παρουσιάστηκαν στα Γιάννενα περίπου χίλια άτομα από τα Πανωχώρια, όπου "έν σώματι" πήγαν στον Άγιο Νικόλαο Κοπάνων. Από κει έστειλαν πρεσβεία (επιτροπή) στο διοικητήριο για να ζητήσουν τα διαβατήριά τους, αλλά η επιτροπή δεν έγινε δεκτή από το διοικητή των Ιωαννίνων, και μάλιστα τον ιερέα Δημήτρη Βενέτη από το Λια που ήταν μέλος της επιτροπής, τον φυλάκισαν.
Τούτο μόλις το έμαθαν οι υπόλοιποι που περίμεναν στον Άγιο Νικόλαο – λίγο έξω από τα Γιάννενα – μπήκαν "εν σώματι" φωνασκούντες στα Γιάννενα κι έφτασαν στο διοικητήριο όπου τους είδαν οι Τούρκοι και γρήγορα γρήγορα έβγαλαν από τη φυλακή τον παπά-Δημήτρη Βενέτη. Τους είπαν δε να έρθουν την επαύριο, που θα γινόταν συμβούλιο και θα παίρνονταν κάποια απόφαση.
Αγανακτισμένοι οι πανωχωρίτες βγήκαν από το διοικητήριο κι έφυγαν για τα χωριά τους διότι έμαθαν ότι οι συγχωριανοί τους και οι συγγενείς τους βασανίζονταν από Τουρκαλβανούς στα πανωχώρια και από τις διοικητικές αρχές στο Φιλιάτι. Οι αγάδες είχαν μάθει για τη διαδήλωση της μεγάλης φάλαγγας από χίλια και πλέον άτομα που είχαν πάει στο διοικητήριο στα Γιάννενα, και τους βασάνιζαν τώρα ακόμη πιο άγρια με μύρια βασανιστήρια.
Κι όλα αυτά για το χατίρι των Ντεμάτων και Σεϊκάτων,αγάδων των Φιλιατών που καταδυνάστευαν την περιοχή.
Την εποχή εκείνη, υπήρχαν στα πανωχώρια, κατά τα λεγόμενα της Κερκυραϊκής εφημερίδας «Φωνή των Χωρικών», δεκαπέντε χιλιάδες ψυχές και στην απελευθέρωση το 1913 ήταν είκοσι χιλιάδες.
«Πού είστε φιλάνθρωποι Ευρωπαίοι! Χαίρου και αγάλου Λογυάρδε (πρεσβευτής της Αγγλίας στην Κωνσταντινούπολη) δια την πρόοδον της Τουρκίας! Αλλά ως αδελφοί υψώσατε φωνήν υπέρ των αθώων θυμάτων και διαρρήξατε τα ιμάτιά σας».
Εν Ιωαννίνοις 27 Απριλίου 1866
Ο Χρήστος Χρηστοβασίλης που υπήρξε από τους ένθερμους υποστηρικτές του αγώνα των 16 χωριών της Μουργκάνας γράφει στο «χρονικόν της αρπαγής των 16 χωρίων της επαρχίας Φιλιατών – 1914»:
«Ο αγών των Δέκα Εξ χωρίων και των εξαρτημάτων αυτών επί ήμισυ σχεδόν αιώνα υπήρξεν αγών ιερός, αγών υπέρ βωμών και εστιών, αγών ελληνικώτατος, εφάμιλλος προς τους ιστορικούς αγώνας της μάρτυρος Πάργας.
Δόξα και τιμή εις τους επί τόσα έτη εγκαρτερήσαντες εις τον αγώνα τούτον και αιωνία η μνήμη των πεσόντων υπέρ αυτού».
Όμως ο ιερός αυτός αγώνας των πανωχωριτών δεν τέλειωσε με την απελευθέρωση της περιοχής το 1913, αλλά συνεχίστηκε δυστυχώς, με δικαστικούς αγώνες στην ελεύθερη πια Ελλάδα οι οποίοι και είχαν αίσιο τέλος το 1930 με τη δικαίωση των κατοίκων στους οποίους και αποδόθηκαν οι περιουσίες τους.
Ένας αγώνας που κράτησε εβδομήντα ολόκληρα χρόνια και κάλυψε τρεις περίπου γενεές 16/χωριτών.
Οι πρώτοι ηρωικοί αγωνιστές της μεγάλης πορείας στα Γιάννενα είχαν φύγει από τη ζωή. Δεν αξιώθηκαν να χαρούν την πολυπόθητη ώρα της δικαίωσης, που ήρθε αλήθεια τόσο καθυστερημένη – 17 χρόνια μετά την απελευθέρωση της πατρίδας τους από τον τουρκικό ζυγό!
Ύστερα ήρθαν τα χρόνια με τα συγκλονιστικά πολεμικά γεγονότα και την ερήμωση της περιοχής για να παραδώσουν στη λησμοσύνη τον μακρό και τραχύ εκείνο αγώνα, που στοίχισε κατατρεγμούς, δάκρυα και αίμα.
[Από το βιβλίο των Νικ. Α. Σκόπα και Σπ. Λ. Χαραμόπουλου: «Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ 16 ΧΩΡΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΦΙΛΙΑΤΩΝ» ΕΝΑ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΞΕΣΗΚΩΜΑ 1858-1930, έκδοση της Ομοσπονδίας Μουργκάνας και από το βιβλίο του Γιάννη Θ. Μούτσιου: «ΤΑ ΠΑΝΩΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ», Γιάννενα 1998]
Σχετικές πληροφορίες θα βρείτε και εδώ... >>>
