Επειδή δεν είναι ξεκάθαρη η προέλευση του ονόματος "μπράτσα" αυτό προκύπτει, όπως φαίνεται, από τον θόρυβο που κάνουν τα κλαριά από τα πουρνάρια όταν καίγονται και ο ήχος μοιάζει με "πρατς πρατς" ή και "μπρατς μπρατς" οπότε η φωτιά ονομάστηκε "μπράτσα" ή "μπράτζα" όπου το (σ), λόγω πιο παχιάς προφοράς του,αντικαταστάθηκε σιγά σιγά με το (ζ). Το έθιμο, τώρα, να ανάβουν φωτιές με πουρνάρια ή με άλλα δέντρα τα οποία όταν καίγονται "κάνουν χαρακτηριστικό θόρυβο, τριξίματα και κρότους" έρχεται από πολύ παλιά όπως μαρτυρά και η λαϊκή παράδοση και συνδέεται με τα έθιμα των Χριστουγέννων, κάποια από τα οποία επεκτάθηκαν και στην περίοδο της αποκριάς, όπως οι μεγάλες εξαγνιστικές, προστατευτικές φωτιές την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στην Ήπειρο - "Τζαμάλες" στα Γιάννενα ή "Μπράτσες" στη Μουργκάνα!Άλλες ονομασίες για την αποκριάτικη φωτιά που δόθηκαν στην Ήπειρο είναι: α. Δέπω ή Βίβα. “Πανταχού και της περιοχής ταύτης ανάπτουσι περί λύχνων αφάς των απόκρεων στυλοειδή πυράν, ην εδώ Δέπω ή Βίβα καλούσι” (βλ. Ιω. Λαμπρίδου, ό.π. 1888, τ.4, σ.36). β. Καλολόγος. “Εις το Ζαγόριον της Ηπείρου η μεγάλη φωτιά, που ανάπτεται μετά το δείπνον της Κυριακής της Τυροφάγου, ονομάζεται Καλολόγος” (βλ. Γ. Μέγα, ό.π. σσ. 111-2).
Επίσης: τσιουτούρα, μπιμπίνα, φανός, τέμπλα, φωτιά, κρισιλιάγκα, καλός λόγος, σωρός, καλός λόγκος κλπ. [διαβάστε στο ιστολόγιο: "ΓΙΑΝΝΕΝΑ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΕΥΕΡΓΕΤΩΝ" ένα εξαιρετικό αφιέρωμα στα έθιμα της Αποκριάς, στην προέλευση, τη σημασία και το συμβολισμό που έχουν οι φωτιές που ανάβουμε τις Απόκριες, εδώ... >>> ]
"Το αναμμένο πουρνάρι" και το έθιμο της φωτιάς
Όταν γεννήθηκε ο Χριστός και πήγαν οι βοσκοί να προσκυνήσουν, η νύχτα ήταν πολύ σκοτεινή. Σύμφωνα, όμως, με την παράδοση βρήκαν ένα ξερό πουρνάρι και έκοψαν τα κλαδιά του. Πήρε ο καθένας από ένα κλαδί στο χέρι, του έβαλε φωτιά και γέμισε το σκοτεινό βουνό χαρούμενες φωτιές, τριξίματα και κρότους. Αυτή η συνήθεια υπήρχε παλιά σε πολλά χωριά της Ηπείρου και όποιος πήγαινε στο σπίτι του γείτονα για να πει τα χρόνια πολλά, καθώς και όλα τα παντρεμένα παιδιά που πήγαιναν στο πατρικό τους για να φιλήσουν το χέρι του πατέρα και της μάνας τους, κρατούσαν ένα κλαρί πουρνάρι ή κάποιο άλλο φυτό που καιγόταν τρίζοντας. Στο δρόμο το άναβαν και το πήγαιναν έτσι αναμμένο στο πατρικό τους σπίτι γεμίζοντας χαρούμενες φωτιές και κρότους τα σκοτεινά δρομάκια του χωριού.Ακόμη και σήμερα σε κάποια χωριά διασώζεται κάτι απ’ αυτή την παλιά συνήθεια. Πολλοί κρατούν στη χούφτα τους λίγα δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα, που τα πετούν στο τζάκι μόλις μπουν και καλημερίζουν. Κι όταν τα φύλλα τα ξερά πιάσουν φωτιά κι αρχίσουν να τρίζουν και να πετάνε σπίθες, εύχονται: “Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαμπρούς!”
Σε πολλές πόλεις και χωριά ανάβονταν και ομαδικές φωτιές, για να διώξουν τα κακά πνεύματα. Στην Καστοριά άναβαν κέδρους στις άκρες των χωριών και στη Σιάτιστα άναβαν πυρές στις πλατείες χτυπώντας γύρω απ’ αυτές κουδούνια. Το διώξιμο του κακού γινόταν έτσι πιο αποτελεσματικό, αφού τα κουδούνια έχουν, όπως και η φωτιά, αποτρεπτική δύναμη, σύμφωνα πάντα με τις λαϊκές δοξασίες.
ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΒΑΘΥΤΕΡΟ ΝΟΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΑΜΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΩΝ ΦΩΤΙΩΝ
Γράφτηκε πως “η ιδέα και η θέα της φωτιάς στα σοκάκια και τους μαχαλάδες της παλιάς μικρής μας πόλης ζέσταινε τις καρδιές και τα κορμιά μικρών και μεγάλων, κάνοντας να αναθαρρεύουν στις εποχές και στις συνήθειές τους”. Κι αυτό είναι αλήθεια. Η φωτιά είναι ένα ιερό στοιχειό. Κρύβει μέσα της μεγάλη δύναμη, που μεταδίδεται σ’ όποιον έρθει σε σχέση μαζί της. Σχέση ιεροτελεστική. Σ’ αυτήν ακριβώς την αρχέγονη πίστη στηρίζεται το έθιμο της φωτιάς, που πάντα στην κοινή αντίληψη του λαού θα έχει την δύναμη να αποδιώχνει το κακό. Να αποτρέπει τα “δαιμόνια”. Να επιφέρει την “κάθαρση”.
Οι τζαμάλες είναι ένα από αυτά τα λεγόμενα καθαρτήρια, ευετηρικά έθιμα, με τα οποία επιχειρεί ο λαός να ανοίξει την νέα χρονική περίοδο, αυτήν που στην προκειμένη περίπτωση θα πάρει την σκυτάλη από τον Χειμώνα. Να την “ανοίξει” όμως, με τις καλύτερες, όσο το δυνατό, προϋποθέσεις, αυτές που θα του εξασφαλίσουν την ευτυχία, την υγεία, την μακροημέρευση. Άλλωστε, το μέγεθος της φωτιάς και ο τόπος (ανάμεσα στα σπίτια, στις γειτονιές, στα σταυροδρόμια της πόλης κλπ.) όπου ανάβουν, τούτο αποδεικνύει: την καθαρτήρια και ευετηρική της δύναμη∙ ανάβουν για το καλό…
Ανάβουν και φωτίζουν στο πρόσωπο τους νυχτερινούς συμπο σιαστές, που συγκεντρωμένοι γύρω απ’ αυτές, τραγουδούν και χορεύ ουν τους κυκλικούς χορούς. Μέσα στο ξέσπασμα της χαράς και του κεφιού λύεται και το άγχος της καθημερινότητας της σύγχρονης ζωής, της οποίας ο μονότονος ρυθμός φθείρει τον άνθρωπο.
Κι είναι το άναμμα μιας φωτιάς, που δίνει συγχρόνως και το σύνθημα για δράση: προκαλεί ένα σκίρτημα στην καρδιά. Όπως φουντώνουν και λαμπαδιάζουν τα πισσωμένα κούτσουρα, το ίδιο “φουντώνει” και η καρδιά του ανθρώπου και η φύση ολάκερη που ετοιμάζεται να “φέρει” την ΄Ανοιξη...
