Περίπατοι στα Πανωχώρια της Μουργκάνας

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΕΞΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ...

[Αναδημοσίευση -με μικρές διορθώσεις- από το ιστολόγιο: "ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΑ ΝΕΑ"]

ΑΡΧΗ ΑΠΑΝΩΧΩΡΙΩΝ

"Ντούλκα¨  1913  . FRED BOISSONAS

ΦΑΤΗΡΙ.

Από δω κι απάνω αρχινούνε τα Παναχώρια, σκόρπια εδώ κι εκεί, ψηλά στα κράσπεδα της θρυλικής Μουργκάνας, όπου κατοικούν οι Ντάτσηδες, όπως τους λένε περιγελαστικά οι Κατωχωρήσιοι, αλλά κι αυτοί, ανταποδίδοντες επιτυχώς τα σκώματα, τους λένε Κοτόψυχους.

Οι Σαγιαδινοί τους λένε «Γκρέκους». Το ξενικό τούτο όνομα είναι απομεινάρι της Ενεκτορίας [Ενετοκρατίας(;)] που έφτανε μέχρι το Κοκκινολιθάρι και φανερώνει το καθαρόαιμον του Ελληνικού πληθυσμού της ορεινής τούτης περιοχής.

Αυτά είναι τα λεγόμενα 16 χωριά, τα Μπαμπουροχώρια, που πριν από έναν σχεδόν αιώνα, δημιούργησαν καθαρώς Αγροτικό ζήτημα ενάντια στους ισχυρούς Αγάδες του τόπου Ντεμάτες και Σεϊκάτες και έδωκαν πολλά, πάρα πολλά, θύματα στον άνισο τούτον αγώνα που βάσταξε 70 περίπου χρόνια.

Σήμερα το ζήτημα τούτο μπορεί να θεωρείται ως ένα τυχαίο γεγονός. Στον καιρό του όμως επήρε διπλωματικόν χαρακτήρα, εκινήθησαν οι εν Ιωαννίνοις Πρόξενοι των Μ. Δυνάμεων, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσσίας και περιόδευσαν αυτοπροσώπως τα 16 χωριά. Εξεδόθη ειδικόν Σουλτανικό φερμάνι, και εν τέλει μετά την απελευθέρωση εχρειάσθηκαν δεκαπενταετείς σκληροί και διαπανηροί αγώνες, δια να ρυθμισθεί τούτο νομοθετικώς και δικαστικώς.

Αλλά και πρωτύτερα εναντιώνονταν στον πανίσχυρο Αλή Πασά, ο οποίος τους αντιμετώπισε με σκληρά μέτρα και ομαδικές εκτοπίσεις. Εκατό φαμίλιες εξετοπίστηκαν από τον Τσαμαντά μαζί με τον Παπά Δημήτρη, εξόν από τα άλλα χωριά.

Δεν τα είχαν καλά και με το Πατριαρχείο ακόμη. Ενίοτε έκαναν λεηλασίες και σε Χριστιανικά χωριά και γι' αυτό αναγκάστηκε να αφορέσει ομαδικώς 13 από αυτά, ύστερα από αλλεπάλληλα παράπονα των Δροβιανιτών.

Τέτοιου είδους παρεκτροπές ήταν από τις πιο συνηθισμένες ή μάλλον αναπόφευκτες για τους αγωνιστάς, αφού είναι γνωστόν από την ιστορίαν ότι και ο Κολοκοτρώνης ήτο αφορεσμένος για ένα παρόμοιο, απάνω κάτω, παραστράτημά του.

Ανέκαθεν οι κάτοικοι της περιοχής τούτης, ήσαν ανυπότακτοι και δε λογάριαζαν τους κινδύνους. Γι' αυτό παλαιότερα ελέγοντο Αφείδαντες.

Πόβλα  1937   

( Σπύρος Μελετζής , "φωτογραφίζοντας τη Θεσπρωτία" )

Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΠΟΒΛΑΣ

Στην Πόβλα σώζεται ακόμη ο ξύλινος Σταυρός που έστησε με τα χέρια του ο Άγιος Κοσμάς απάνω σε μια κόντρα και είπε: 
«Αν αρχίση να σέπεται από κάτω θα χαλάση ο τόπος, αν από πάνω δε θα πάθη τίποτα», θεωρούμενος ως ιερόν κειμήλιον. Τον διετήρησεν η θρησκευτική ευλάβεια και η απεριόριστη λατρεία των Παβλιωτών προς τον άγιο τους. 

Από τα 1912 όμως, οπότε άρχισαν να αναφαίνονται τα πρώτα ευοίωνα σημάδια του Σταυρού, ήτοι “να σέπεται από πάνω”, έγινεν ούτος θρησκευτικό και εθνικό προσκυνητάρι και στεγάζεται στο ομώνυμο "Κόνισμα" προ του οποίου στέκονται ευλαβικά οι διαβάτες και προσκυνάνε.

Επί πλέον ο Σταυρός θεωρείται και φυλαχτό των μικρών παιδιών, στις "μαγκούρες" ή τα "χαϊμαλιά", των οποίων ανάμεσα σε αλλά φυλαχτά βάζουνε και αγκίδες απ' αυτόν, για τη βασκανία και τα άλλα νοσήματα που απειλούν την τρυφεράν ηλικίαν των.

ΛΙΑ

...Νεαρό χωριό (?). Οι εκκλησιές του καινούργιες, όλων τα σημάδια τους φαίνονται καινούργια. Τίποτε το παλαιόν. Οι πρώτοι του κάτοικοι, κτηνοτρόφοι κυρίως, ήταν "φευγάτοι" από ένα ερημωμένο χωριό του Δέλβινου "Μαχαλά" και από το "Σκαμνέλι" του Ζαγορίου.

Όπως συνήθως από τα συγκεκομμένα: (Μαχα)λιώτες - (Σκαμνε)λιώτες, λέγεται ότι επήραν το όνομα Λιώτες και Λιά.

Πρωτοπόροι παντού οι Λιώτες, ουδόλως υστέρησαν και στον αγώνα των 16 χωρίων εις τον οποίον μάλιστα έδωκαν και πολλά θύματα. Με πίστην πάντοτε στο δίκαιόν τους δεν εδίσταζον να καταφεύγουν και στα Τούρκικα Δικαστήρια, από τα οποία τελικώς επέτυχον την παρακάτω ευνοϊκή υπέρ αυτών απόφασιν της Γενικής Εισαγγελίας Ιωαννίνων, υπό χρονολογίαν 19 Ιανουαρίου του έτους 1295(=1879).

«....(Αναφέρεται εις προηγούμενας ενέργειας μεθ' ο εξακολουθεί). Ταυτήν όμως την φοράν εις την υποβληθείσαν παρά του Ιωάννη Ζήση, ως αντιπροσώπου των κατοίκων του χωρίου Λια αίτησην και συνημμένην έκθεσήν του (προτάσεις), υπογεγραμμένην παρ' αυτού , διαλαμβάνει ότι ο Σιάμπα Σαλήχ Ντέμ και συντρόφοι του οι γνωστοί προφασιζόμενοι ότι το χωρίον Λιά, είναι τσιφλίκιον και ιδιοκτησία των και ότι κατόπιν διαδικασίας εξεδόθη υπέρ αυτόν απόφασις και σχετικόν Υψηλόν Φιρμανίον, μετεχειρίσθησαν βίαια, πιεστικά μέτρα κατά των κατοίκων του χωρίου με σκοπόν να λαβώσι τα δικαία των, και ότι επειδή του προκειμένου ουδεμία διαδικασία εγένετο και απόφασις κατ' αυτών (των χωρικών) ως τούτο συνάγεται και εκ τού περιεχομένου των διαβιβασθέντων εις α η υπόθεσις περιγράφεται κατά τον ιδιόν τρόπο , οτι επειδή το εκδοθέν φιρμάνιον αφεώρα αλλά τινά τσιφλίκια της ειρημένης Υποδιοικήσεως προς τον σκοπόν μάλιστα να εξετασθή η προκειμμένη διαφορά και ότι λαμβανομένου υπ΄ όψιν , ότι ουδεμία περί τούτου οριστικις απόφασις εξεδόθη ουδε σχέσις εχούσα με το χωρίον το ιδικόν το Λιά , (επότε μερικαί λέξεις εκ της φθοράς του χάρτου δυσανάγνωστοι) αιτούνται όπως οι ειρημένοι ( Σαμπαν και συντρόφοι) εμποσισθώσι και ότι εαν τυχόν εξεδόθη τοιαυτή απόφασις κατά των ειρημένων κατοίκων, τοις κοινωποιήθη αυτή συμφώνως προς τα νιμίμους διατυπώσεις. Κατόπιν τουτων ιδόντες την σχετικήν αλληλογραφία (εγγραφασ) εκ ταύτης προέκυψεν ότι οι ειρημένοι κάτοικοι υπέβαλλον αναφορά προς τα απαλλαγήν εκ των κατ' αυτών γενομένων πιέσεων και ότι κατόπιν της ενεργηθείσης αλληλογραφίας η υπόθεσις εξεδικάσθη και εξεδόθη απόφασις και υψιλόν φιρμάνιον , ότι κατόπιν τον δικιαών ισχυρισμών των γενομένων παρά των ειρημένων περί του ότι η εκδόθεισα ως άνω απόφασις ουδεμίαν σχέσιν έχει με το χωρίον των, εγνωστοποιήθη εις την Γενικήν Διοίκησιν την 29ην Απριλίου του έτους 1293(καθ'ημάς 1877) όπωσ επαναλήφθη η αγωγή και εφαρμοσθώσι τα δέοντα συμφώνως προς το Νόμον. Επειδή ήδη εκ των διαβιβασθέντων συνεχώς αναφορών και εκ της έννοιας των διαβιβασθέντων προς την ειρημένην Γενικήν Δοιίκησιν εγγράφως προκύπτει, ότι τοιαύτη υπόθεσις δεν έλαβεν εισέτι τέλος κατά τον Νίμον, επειδή εις τιν διαμοιφθείσαν σχετικήν αλληλογραφίαν καιτοί αναφέρεται υποσημειωματικώς απάντησις του κατεργηθέντος Υπουργείο του Κτηματολογίου ότι δια αναφερόμενα τσιφλίκια τελευταίως εγένετο κάποια δίκη και ότι εξεδόθη απόφασις ιερονομική προς απόδιξειν της σχετικής αγωγής εκ μέρους των ιδιοκτήτων (αλιακάδων) , επειδή όμως συμφώνως προς τα γενόμενας δηλώσεις των εγνώσθη ότι η εκδοθείσα απόφασις και τον υψηλόν φιρμανίον ουδεμίαν μνείαν ποιούνται περί του χωρίου Λιά, αλλ' απλώς και κατά τρόπον γενικόν με την φράση “μερίκα τσιφλίκια”). Και επειδή προς πάσης διαδικασία μεταξύ των κατοίκων του χωρίου Λιά και των διεκδικούντων δικαιώματα εξουσίας επί του χωρίου των τρίτων προσώπων, πάσα παρανόμος ενέργεια κατά των ειρημένων κατοίκων του χωρίου ουδάλως επιτρέπεται. Δια ταύτα λαμβάνοντες υπ' όψιν τα ανωτέρω εγνωστοποιήθη εις την ειρημένην Γενικήν Διοίκησιν όπως δώση την απαιτούμενην προσοχήν και αποστέλλομεν την ειρημημέμην αίτησιν μετά των συνημμένων εκθέσεων επί τω τέλει όπως η ειρημένη υπόθεσις παραπεμφθή εις τα αρμόδια δικαστήρια και εξετασθή σύμφωνα με τους ισχύοντας Νόμους, επιστεύσητε δε την ενάρξιν αυτής προς εκδόσιν τησ αποφάσεως. Εφ' ω εγράφη το παρόν γράμμα (εγγράφον)».

Εκ της ανωτέρας δικαστικής αποφάσεως πληροφορούμεθα ότι συνεχώς οι Λιώτες κατεγεύγον εις τα Τούρκικα Δικαστήρια εναντίον παρανόμων αποφάσεων των Ντεμάτων επί της αγροτικης περιουσίας του χωρίου των, και ότι οι Δικασταί όλου του κόσμου και όλων των εποχών ήσαν αμερόληπτοι και αδέκαστοι.

Λέγεται ότι εδώ, τις παραμονές της εορτής του Σταυρού ( 14 Σεπτεμβρίου) του έτους 1730, γεννήθηκεν ο ξακουσμένος Σαμουήλ ο Κουγκιώτης και γι' αυτό τον εβάφτισαν Σταύρο. Ο τόπος της γεννήσεώς του όμως αμφισβητείται. Πιθανόν να γεννήθηκε και στο Μαχαλά του Δελβίνου.

Να και ένα μπουγιουρντί του Αλή πασά αναφερόμενο στου Λιά, ιδιωτικού όμως περιεχομένου: 

«Εγώ ο Βεζύρ Αλήπασας έδωκα το μουγιορδί μου του Δημήτρη Μπασδούκα (=Δημήτρης Μαντζούκη;) από το χωρίον Λιά ότι εις τα αμπέλια του δεν έχει να τον πειράξει κανένας τίποτα παρά να τα δουλεύει ελεύθερα. Όχι αλλο. 1814 Πρέβεζα Μαρτίου 2».

Από του Λιά είναι η Κωστάνα, οι Άγιοι Πάντες, ο Άγιος Νικόλαος και το Λίμποβο, αρχικώς ξεχειμαδιά (Αχούρια) εξελιχθέντα εις αυτοτελείς κοινότητας.

 

ΤΣΑΡΑΚΛΙΜΑΝΙ

...Το χωριό αυτό ενώ κείται σε γραφικόν ύψωμα με απεριόριστον ορίζοντα και γοητευτικήν θέαν, έχει ωραίους άνδρας, λαμπράς οικοδομάς και εν γένει όλα τα γνωρίσματα ενός καλού χωριού, απορούμεν πώς επεκράτησε να θεωρείται απαίσιο, στοιχειωμένο για τις τσιούπρες των γειτωνικών χωριών και των επαρχιών ακόμη.

Γνωστή είναι η φαιδρή κατάρα που εκφενδονίζεται σ'αυτές από τις Βάβες όταν θυμώνουν μαζί τους:«Στο Τσαρακλιμάνι να σκαλώσης μαυρόχειλη ή μαυρονιά».  

Μήπως διότι οι άνδρες παλιού καιρού ξενιτεύονταν στη Ρουμανία και της "Βλαχιάς οι έμορφες", ανάγκασαν πολλές νεαρές Τσαρακλήτισσες, να υφαίνουν, του κάκου, τον ιστόν της Πηνελόπης; 
Ασφαλώς περί αυτού θα πρόκειται αφού με το θλιβερό και οξύ αυτό κοινωνικό πρόβλημα για την Ήπειρο ασχολήθηκε, τον καιρό εκείνον, και η λαϊκή μούσα.

ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΑ ΝΕΑ