[Χαίροις τῆς Εὐροίας θεῖος ποιμήν, καὶ Παραμυθίας, πολιοῦχος καὶ ἀρωγός·
χαίροις Θεσπρωτίας, τὸ κλέος Ἱεράρχα, καὶ τῆς Ἠπείρου πάσης, Δονᾶτε καύχημα.]
Άγιος Δονάτος, επίσκοπος Ευροίας Ηπείρου
«Τὶς μὴ Δονᾶτον δοξάσει ἐν τοῖς λόγοις,
Ὃν περ τὰ ἔργα πανταχοῦ ἐδόξασαν.»
Ο Άγιος Δονάτος έζησε κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Μεγάλου (379 - 395 μ.Χ.). Γεννήθηκε περί το 330 μ.Χ. στην Εύροια, που ήταν μια από τις 12 πόλεις της αρχαίας Ηπείρου και ήταν χτισμένη στην θέση όπου σήμερα βρίσκεται το χωριό Χόικα, και μορφώθηκε στο Βουθρωτό της Ηπείρου. Σε ηλικία τριάντα ετών χειροτονήθηκε Επίσκοπος Ευροίας και αρχιεράτευσε επί εξήντα χρόνια. Δένεται με τον κόσμο και σύντομα γίνεται πολύ αγαπητός. Ανέπτυξε πολυσχιδή δραστηριότητα υπέρ του ποιμνίου του ενώ παροιμιώδης παρέμεινε η μέριμνά του για τους πτωχούς και αδυνάτους της επαρχίας του. Για όλες αυτές τις αρετές ο Θεός του έδωσε το χάρισμα να θαυματουργεί. Μετείχε δε, αγωνιζόμενος κατά του Αρειανισμού και των Πνευματομάχων, στη Β' Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 381 μ.Χ. η οποία και συμπλήρωσε το Σύμβολο της Πίστεως της συνόδου της Νίκαιας το 325 μ.Χ.
Άλλες πηγές θεωρούν ότι ο Άγιος καταγόταν από τη Δύση, αφού το όνομα αυτό ήταν πολύ διαδεδομένο εκεί. Στις λατινικές πηγές παρατηρείται σύγχυση μεταξύ του Αγίου Δονάτου, Επισκόπου Ευροίας, και του ομωνύμου του Επισκόπου Αρητίου Τυρρηνίας, ο οποίος μαρτύρησε επί Ιουλιανού του Παραβάτου. Αυτό ήταν εύκολο να συμβεί, αφενός μεν λόγω της συνωνυμίας, αφετέρου δε διότι η Επισκοπή Ευροίας υπαγόταν Εκκλησιαστικά στη Δύση, αν και πολιτικά ανήκε στο Βυζάντιο.
 |
| Στιγμές από τον βίο του Αγίου Δονάτου. |
Οι αγιολογικές πηγές μαρτυρούν πλήθος θαυμάτων από τον Άγιο. Στο Συναξάρι αναφέρεται και το θαύμα του Αγίου που φόνευσε τον δράκοντα. Κοντά στην Εύροια υπήρχε ένα χωριό που ονομαζόταν Σωρεία, στο οποίο υπήρχε μία πηγή, από την οποία, όποιος έπινε, πέθαινε. Όταν ο Άγιος πληροφορήθηκε το γεγονός, πήρε μαζί του και άλλους ιερείς και πήγε στην πηγή. Την στιγμή που έφθασε εκεί, ακούσθηκε μία βροντή. Αμέσως εμφανίσθηκε μπροστά του ένας δράκοντας, που είχε την φωλιά του στην πηγή. Μόλις ο Άγιος έστρεψε το βλέμμα του και είδε το θηρίο, πήρε στα χέρια του το σχοινί, με το οποίο κτυπούσε τον όνο επάνω στον οποίο επέβαινε, χτύπησε το θηρίο στη ράχη, που έπεσε νεκρό στο έδαφος. Στην συνέχεια ο Άγιος ευλόγησε την πηγή, ήπιε πρώτος αυτός νερό απ' αυτή και, ακολούθως, προέτρεψε και τους άλλους να πιουν χωρίς κανένα φόβο. Εκείνοι, πράγματι, ήπιαν και ευφράνθηκαν και επέστρεψαν ασφαλείς στις οικίες τους. Θρυλείται μάλιστα πως το χωριό πήρε αργότερα το όνομα Γλυκή διότι ο Άγιος μετέτρεψε με το θαύμα του το νερό σε γλυκό και πόσιμο.
Ανάμεσα στα πολλά θαύματα που του αποδίδονται είναι και εκείνο κατά το οποίο ο Άγιος Δονάτος λέγεται πως ανάστησε κάποιο νεκρό, για να πιστοποιήσει την αποπληρωμή ενός δανείου σε έναν τοκογλύφο, που προσπάθησε να εξαπατήσει την γυναίκα του μετά τον θάνατο του καθώς επίσης και πως ύστερα από δικές του παρακλήσεις στον θεό, διεκόπη μια παρατεταμένη ξηρασία που απειλούσε την περιοχή με μεγάλη καταστροφή.
Η φήμη των θαυμάτων του Αγίου Δονάτου, έφθασε μέχρι τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο τον Μεγάλο, ο οποίος τον κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη για να θεραπεύσει την θυγατέρα του που έπασχε από δαιμόνιο. Ο Άγιος θεράπευσε τη βασιλόπαιδα και ο Θεοδόσιος του πρόσφερε τόπο στον Ομφάλιο Ηπείρου και χρήματα, προκειμένου ο Άγιος να ανεγείρει ναό. Στην τοποθεσία αυτή σώζονται ερείπια αρχαίου ναού, που χρονολογείται όμως από την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Είναι πιθανό ο νεότερος αυτός ναός να οικοδομήθηκε επί των θεμελίων εκείνου, τον οποίο έχτισε ο Άγιος, διότι κατά τις ανασκαφές βρέθηκε και παλαιοχριστιανικό υλικό. Ο Άγιος Δονάτος «εἰς μακρὸν γῆρας ἐλάσας, ἀπῆλθε», μάλλον το 388 μ.Χ. και ενταφιάσθηκε πλησίον του ανωτέρου ναού σε μνημείο, το οποίο κατά την παράδοση είχε ο ίδιος ετοιμάσει.
O Άγιος Δονάτος εκτός από την Εύροια, δραστηριοποιείται στην πόλη Ισορεία, οπού βρισκόταν στην θέση της σημερινής Γλυκής, στις πήγες του Αχέροντα, και στην πόλη Ομφάλιον όπου η ιστορία αναφέρει, πως στο σημείο αυτό ήταν η πύλη του Άδη, το σημείο όπου από την Αχερουσία λίμνη, οι ψυχές των νεκρών ανθρώπων μεταφερόταν από τον Χάροντα στο Νεκρομαντείο και στον κάτω κόσμο.
Η μνήμη του Αγίου Δονάτου ο οποίος είναι πολιούχος της πόλεως της Παραμυθιάς και τιμάται ιδιαίτερα σε ολόκληρη τη Θεσπρωτία στην οποία είναι πολύ διαδεδομένο το όνομα Δονάτος και Αηδόνης (από παράφραση του Αη Δονάτος), εορτάζεται κάθε χρόνο στις 30 Απριλίου. Την ημέρα αυτή η Παραμυθιά τελεί υπό αργία, γίνεται λιτανεία της εικόνας του, καθώς και ορισμένων οστών που σώζονται στον ομώνυμο Ιερό Ναό στο κέντρο της πόλης.
Πηγές:
