«Έφτιαξαν δρόμο για να αδειάσει το χωριό, έλεγε ένας συγχωριανός μου. Δεν έμενε κανείς μετά. Φτώχεια φοβερή»...
[Αφιέρωμα της εφημερίδας "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ" στον ηπειρώτη ποιητή Μιχάλη Γκανά]
[Δημοσίευση : 25 Nοεμβρίου 2008 ]
Η Ήπειρος του Μιχάλη Γκανά
Ο ποιητής ανακαλεί μνήμες και μας ξεναγεί στη δική του «πατρίδα των απόντων»
ΚΕΙΜΕΝΟ: ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ
 |
Η Ηπειρος είναι αναπόσπαστο κομμάτι στη ζωή και την τέχνη του ποιητή Μιχάλη Γκανά. Εκεί γεννήθηκε, εκεί πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του, εκεί πήγε σχολείο, εκεί ζουν ακόμα ο πατέρας του, συγγενείς και φίλοι του, και κυρίως η Φύση της Ηπείρου, που εξακολουθεί να τον μαγεύει. Ο δωρικός του λόγος και ο εσωστρεφής του χαρακτήρας ασφαλώς έλκουν την καταγωγή τους από την Ηπειρο. Στη συζήτησή μας σκιαγράφησε την Ηπειρο του πολέμου και του Εμφυλίου, την Ηπειρο της φτώχειας και των μεταναστών, αλλά και την Ηπειρο της αθωότητας. Ενα διαφορετικό ταξίδι προς τα πίσω, γοητευτικό και εξομολογητικό.Γεννήθηκε στον Τσαμαντά Θεσπρωτίας, στον συνοικισμό Καμίτσανη, το 1944. Είναι ένα ορεινό χωριό στους πρόποδες της Μουργκάνας, που τότε ήταν κεφαλοχώρι και πριν από τον πόλεμο ζούσε κυρίως από τα εμβάσματα των μεταναστών. Οι κάτοικοί του έφευγαν είτε για το εξωτερικό είτε για τα πεδινά της Ηπείρου, όπου υπήρχε γεωργική απασχόληση.
«Δεν τους κρατούσε ο τόπος τους ανθρώπους. Να φανταστείς για κάποιον που είχε οικονομική άνεση, λέγαμε «αυτός το 'χει Αρτα και Πρέβεζα», παραπέμποντας στην ευμάρεια των πεδινών της Ηπείρου».
Οι άνθρωποι εκεί ζούσαν από την κτηνοτροφία και τις μικρές οικογενειακές γεωργικές καλλιέργειες. «Λίγο καλαμπόκι, λίγο σιταράκι... Τίποτα δεν ήταν πολύ» λέει ο Μιχάλης Γκανάς, συμπυκνώνοντας με τον δικό του ποιητικό τρόπο την ανέχεια της περιοχής. Τότε είχε 1.200 κατοίκους, είχε φαρμακείο, με δασκάλους, με τρία σχολεία το 1956, είχε καφενείο και το πρώτο ραδιόφωνο, που έβαζε ένα τέταρτο ηπειρωτικά τραγούδια. Σήμερα έχουν απομείνει μερικοί γέροντες και οικογένειες μεταναστών. Και το μοναδικό καφενείο που υπάρχει ανοίγει όποτε μπορεί ο ιδιοκτήτης του.
Ελάχιστα θυμάται από εκείνα τα πρώτα τέσσερα χρόνια της ζωής του στο χωριό. Οπως ελάχιστα θυμάται από τον Εμφύλιο, παρ' ότι ζούσε σε μια περιοχή που δοκιμάστηκε σκληρά. «Είναι θαμπές εικόνες και δεν είμαι σίγουρος αν είναι δικές μου μνήμες ή αν είναι προσχώσεις από τις αφηγήσεις των μεγάλων». Θυμάται θαμπά μια σπηλιά που είχαν κρυφτεί όταν έφτασαν οι αντάρτες στο χωριό κι ένα διάχυτο φόβο από τις σκληρές μάχες που διεξάγονταν γύρω. Και κατά την υποχώρηση των ανταρτών, βρέθηκαν, όχι με δική τους επιθυμία, από την άλλη πλευρά των συνόρων. «Καβαλάμε το βουνό, κάνουμε ένα χρόνο Αλβανία, στην αρχή στα χωριά της ελληνικής μειονότητας και μετά στη Σκόρδα, στη Βόρεια Αλβανία. Πεινάσαμε πολύ τότε...». Αργότερα έφτασαν στην Ουγγαρία, στο χωριό Μπελογιάννη, και κατάφεραν να επιστρέψουν στην Ελλάδα το 1954 ως «απαχθέντες».
Είχαν πολλή αγωνία μέχρι να φτάσουν. Τους είχαν τρομοκρατήσει κιόλας πριν φύγουν: «Ηταν ένας γαλατάς εκεί που μας έλεγε «μην εμπιστεύεστε τους κομμουνιστές. Οταν σας βάλουν στο τρένο σε κάθε σταθμό θα κοιτάτε τους σιδηροδρομικούς. Αν έχουν αστέρι κόκκινο, πάτε για Σιβηρία». Και στο ταξίδι έβαζαν εμάς τα παιδιά να κοιτάμε. «Δεν έχουν αστέρι» τους λέγαμε. Είχαμε μπει στην Αυστρία. Βγήκαμε με δύο καράβια, το «Μιαούλη» και το «Αιγαίο», στην Ηγουμενίτσα. Η πρώτη έντονη εικόνα απ' αυτό το ταξίδι που έχω είναι η Βενετία. Με το που βγήκαμε στο λιμάνι, μας πρόσφεραν οι Ιταλοί ψωμί και πορτοκάλια. Εμείς πρώτη φορά βλέπαμε πορτοκάλια. Οι μεγαλύτεροι βέβαια βούρκωσαν, γιατί το άρωμα τους έφερνε μνήμες. Οταν βγήκαμε, τον Φεβρουάριο του 1954, στην Ηγουμενίτσα υπήρχε πολλή συγκίνηση. Εκεί είδα για πρώτη φορά μπλε οινόπνευμα. Στην Ουγγαρία υπήρχε μόνο το άσπρο». Ανέβηκαν στους Φιλιάτες με το λεωφορείο κι από κει με τα πόδια και με μουλάρια στο χωριό. «Μες στη λασπουριά, μου θύμισε την πορεία στο μέτωπο του Ελύτη».
|
Σε μια στροφή του δρόμου, απέναντι από το χωριό είδε ξανά τη χαρακτηριστική εικόνα του ηπειρωτικού τοπίου με τα πεζούλια και το χωριό του. «Μου φάνηκε τόσο μίζερο και τόσο ξένο σε σχέση με την Ουγγαρία, παρ' ότι ήταν ένα χωριό - σπιρτόκουτο το «Μπελογιάννης», φτιαγμένο ειδικά για μας, αλλά είχε στοιχειώδεις υποδομές». Μολονότι είχε αρχίσει η βοήθεια της ανασυγκρότησης των πληγεισών περιοχών από τους πολέμους της δεκαετίας του '40, έζησαν πολύ δύσκολα. Αλλά ποτέ δεν ξανάφτασε τους κατοίκους που είχε προπολεμικά. «Εφτιαξαν δρόμο για να αδειάσει το χωριό, έλεγε ένας συγχωριανός μου. Δεν έμενε κανείς μετά. Φτώχεια φοβερή».
Ο Μιχάλης Γκανάς ξαναμπήκε στους ρυθμούς του χωριού, στον Τσαμαντά τελείωσε το Δημοτικό, στους Φιλιάτες έβγαλε το Γυμνάσιο κι από τότε, το 1962, ζει στην Αθήνα. Ελάχιστα χρόνια έζησε ουσιαστικά στον γενέθλιο τόπο, αλλά τον δένουν πολλά.
«Για μένα η Ηπειρος είναι η πατρίδα των απόντων, κι ένας από τους απόντες είμαι κι εγώ».
Τα χρόνια του Γυμνασίου τα πέρασε στους Φιλιάτες, και στο χωριό ανέβαινε Χριστούγεννα, Πάσχα και καλοκαίρι. Εκείνα τα χρόνια «το χωριό ήταν η πατρίδα μου. Ισως γιατί πρώτη φορά απομακρύνθηκα από την εστία μου. Θυμάμαι να επιστρέφω στους Φιλιάτες πολύ βαρύθυμος».
Εζησε σ' ένα ήρεμο οικογενειακό σπίτι, με οικογενειακές γιορτές και κορυφαίο το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου, που βέβαια ήταν για όλους η ευκαιρία για κοινωνική συναναστροφή, αλλά και φλερτ. Ομως η μεγάλη τους διασκέδαση η καλοκαιρινή ήταν το μπάνιο στις γούρνες ενός παραπόταμου. Εκεί έμαθε μπάνιο ο Μιχάλης Γκανάς «με νερόφιδα και χέλια παρέα». Το μεγάλο γεγονός όμως ήταν το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου που κρατούσε τρεις μέρες. Ο φωτογράφος που ερχόταν από την Ηγουμενίτσα ή τους Φιλιάτες ήταν ένα από τα γεγονότα του πανηγυριού. «Ηταν από τα πράγματα που μας έδιναν χαρές. Για μένα ήταν και το διάβασμα από ένα σημείο και μετά. Είτε δανειζόμουν βιβλία από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη ή από φίλους είτε αγόραζα πού και πού από ένα χαρτοπωλείο». Εκεί άρχισε να αναδύεται η φλέβα του γραφιά. Κάτι άρχισε να σκαρώνει από τότε, αλλά κυρίως θυμάται περισσότερο τη διάθεση που του γεννήθηκε τότε. Ηταν μέτριος μαθητής, αλλά έγραφε εξαιρετικές εκθέσεις. «Ανέβαινε στο χωριό στις διακοπές με όλα τα σχολικά βιβλία, τα οποία δεν άνοιγα ποτέ».
Ομως, όπως συμβαίνει συνήθως, την Ηπειρο τη γνώρισε μετά, όταν πια είχε κατεβεί στην Αθήνα. Μετά ήταν που πήγε στη Δρακόλιμνη, στην Πίνδο, μετά ήταν που γνώρισε και έζησε καλύτερα τα Γιάννενα και τ' αγάπησε. Μετά ήταν που επισκέφτηκε την Αρτα και την Πρέβεζα, που φάνταζαν μυθικές στα παιδικά του χρόνια. Οταν δούλευε ως βιβλιοπώλης στη «Δωδώνη» ντρεπόταν να πει ότι δεν έχει επισκεφτεί ποτέ τα γνωστά μέρη της Ηπείρου. Οι μόνες σχολικές εκδρομές που έκανε ήταν μια φορά στη Σαγιάδα και άλλη μια φορά στην Ηγουμενίτσα. Εκεί, στην Ηγουμενίτσα, μαθητής Γυμνασίου ήταν που πρωτοέφαγε παγωτό. Εκεί υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα, υπάρχουν ψυγεία και υπάρχουν παγωτά. «Είχα πάρει παγωτό ξυλάκι κακάο. Τη θυμάμαι ακόμα τη γεύση. Στους Φιλιάτες ήμασταν εγκλωβισμένοι. Είχε έναν κεντρικό δρόμο και αναγκαστικά θα περνούσες από κει, όπου και να πήγαινες».
Τι αναζητάει και τι βρίσκει πηγαίνοντας πια στην Ηπειρο; Βρίσκει κατ' αρχήν τον πατέρα του, αλλά κυρίως βρίσκει τη Φύση και το τοπίο που έχει μείνει απείραχτο.
«Βρίσκω τη Φύση που παίρνει την εκδίκησή της. Ο άνθρωπος δεν υπάρχει και η Φύση είναι πια εξαγριωμένη. Κοντεύει να μπει μέσα στα σπίτια».
Στα Γιάννενα πρωτοπήγε φοιτητής και από τότε πηγαίνει όποτε μπορεί. «Με τρελαίνουν τα Γιάννενα, μ' αρέσουν πολύ». Τώρα βρίσκει πάντα χρόνο να περάσει, έχει φίλους εκεί, έχει αγαπημένους χώρους και κάθε φορά χαίρεται την πόλη-θρύλο των παιδικών του χρόνων.
Ο Μιχάλης Γκανάς τώρα τελευταία επισκέπτεται συχνότερα τον Εθνικό Κήπο στην Αθήνα, και για το πράσινο, όπως λέει, αλλά κυρίως για ν' ακούσει νερό ελεύθερο να τρέχει. Είναι ένας ήχος που τον παραπέμπει στα παιδικά του χρόνια. «Εδώ τα νερά είναι όλα μέσα στους σωλήνες».
| |
Αγαπημένες διαδρομές...Στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στην Καμίτσανη.
Στο ΚΤΕΛ του Νομού Ιωαννίνων, στο καφενείο του οποίου θα πιει οπωσδήποτε μέτριο ελληνικό, συνήθως μόνος.
Κάνει κάθε φορά περίπατο στα στενά δρομάκια του Κάστρου των Ιωαννίνων με στάσεις στο Τζαμί Ασλάν Πασά και στο Φετιχέ Τζαμί.
Ενας περίπατος στο Νησί των Ιωαννίνων που φτάνει μέχρι τη Μονή του Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπινών.
...και στάσεις
«Ες αεί», ρεστοράν με θόλο σε παλιά αποθήκη στην εβραϊκή γειτονιά των Ιωαννίνων. Σπεσιαλιτέ οι παραδοσιακές πίτες.
«Πρεσβεία». Μπιραρία με ξύλινη μπάρα και ποικιλία από μπίρες στο Κάστρο των Ιωαννίνων.
«Μεζεδοκαμώματα» στο Κάστρο Ιωαννίνων. Για μεζέ και κρασί χύμα.
Για ποτό και μουσική προτιμώ το «Θυμωμένο πορτρέτο» (Καποδιστρίου 20, Γιάννενα). Σχήματα με τζαζ και μικρασιάτικα τραγούδια.
«Γυαλί καφενέ» (οδός Ανεξαρτησίας), μουσικό καφενείο.
Πηγή: Εφημερίδα: "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ" /Ταξίδια
