Η Τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο Σαλναμέ του 1895
Οι κάτοικοι του Καζά (επαρχία) των Φιλιατών
[Του Μιχάλη Κοκολάκη]
Η διάρθρωση του βιλαετιού των Ιωαννίνων
Σύμφωνα με το σχετικό οθωμανικό νόμο, που ίσχυε από το 1864, η πρωτογενής διαίρεση της αυτοκρατορίας ήταν το βιλαέτι («νομαρχία» ή «γενική διοίκηση»). Κάθε βιλαέτι χωριζόταν σε σαντζάκια και αυτά σε καζάδες, που διευθύνονταν αντίστοιχα από μουτεσαρίφηδες και καϊμακάμηδες.
Στο εσωτερικό των καζάδων διακρίνονταν και μικρότερες περιφέρειες, οι ναχιγιέδες με επικεφαλής τους μουδίρηδες. Ο τελευταίος αυτός θεσμός δεν αναπτύχθηκε πολύ στην Ήπειρο και η καταγραφή των ναχιγιέδων στη Στατιστική του 1895 είναι ατελής. Σε συνδυασμό, όμως, με τους καταλόγους των τοπικών αξιωματούχων που υπάρχουν στις προηγούμενες σελίδες του σαλναμέ, μπορούμε να αποκαταστήσουμε ως εξής τη διαίρεση του βιλαετιού κατά το 1895 (σε παρένθεση οι έδρες των καζάδων και των ναχιγιέδων):
Α. Σαντζάκι Ιωαννίνων
1. Καζάς Ιωαννίνων (Γιάννινα)
α. Ναχιγιές Ζαγορίου (Τσεπέλοβο)
β. Ναχιγιές Κουρέντων (Ζίτσα)
2. Καζάς Παραμυθιάς (Παραμυθιά)
3. Καζάς Φιλιατών (Φιλιάτες)
4. Καζάς Κόνιτσας (Κόνιτσα)
5. Καζάς Λεσκοβικίου (Λεσκοβίκι)
6. Καζάς Μετσόβου (Μέτσοβο)
Β. Σαντζάκι Αργυροκάστρου
1. Καζάς Αργυροκάστρου (Αργυρόκαστρο)
2. Καζάς Πωγωνιού (Βοστίνα)
3. Καζάς Πρεμετής (Πρεμετή)
α. Ναχιγιές Φράσαρης (Φράσαρη)
4. Καζάς Τεπελενίου (Τεπελένι)
5. Καζάς Δελβίνου (Δέλβινο)
α. Ναχιγιές Αγ. Σαράντα (Αγ. Σαράντα)
6. Καζάς Κουρβελεσιου (Προγονάτι)
α. Ναχιγιές Χειμάρας (Χειμόρα)
Γ. Σαντζάκι Μπερατιού
1. Καζάς Μπερατιού (Μπεράτι)
α. Ναχιγιές Μαλακάστρας (;)
2. Καζάς Αυλώνας (Αυλώνα)
3. Καζάς Γκοσνίτσκας (Βλιούσα)
4. Καζάς Λιούσνιας (Λιούσνια)
α. Ναχιγιές Φιεριού (Φιέρι)
Δ. Σαντζάκι Πρέβεζας
1. Καζάς Πρέβεζας (Πρέβεζα)
2. Καζάς Λούρου (Ν. Φιλιππιάδα)
α. Ναχιγιές Τζουμέρκων (Νησίστα)
3. Καζάς Μαργαριτιού (Μαργαρίτι)
α. Ναχιγιές Πάργας (Πάργα)
6. Ναχιγιές Φαναριού (Γορίτσα)
Από τους 19 καζάδες του βιλαετιού των Ιωαννίνων, στην Ελλάδα ανήκουν σήμερα ολόκληροι μόνο οι 7 (Ιωαννίνων, Παραμυθιάς, Κόνιτσας, Μετσόβου, Πρέβεζας, Λούρου και Μαργαριτιού).
Άλλοι 7 (Πρεμετής, Τεπελενίου, Κουρβελεσίου, Μπερατιού, Αυλώνας, Γκοσνίτσκας και Λιούσνιας) εκτείνονται αποκλειστικά σε αλβανικά εδάφη, ενώ οι υπόλοιποι διαμελίστηκαν ανάμεσα στις δύο χώρες.
Έτσι, από τον καζά των Φιλιατών υπάγονται τώρα στην Αλβανία τα χωριά Βέρβα, Γιάνιαρη, Καρόκι, Κονίσπολη, Μαρκάτι, Νινάτι, Ντισάτι, Σάλεσι και Τούσα τσιφλίκι, ενώ από το Πωγώνι το Μαυρόγερο, η Πολίτσανη, οι Σχωριάδες, η Σωπική, η Τσάτιστα και το Χλωμό.Έντεκα από τα χωριά του Λεσκοβικιού βρίσκονται σήμερα στην Ελλάδα (Βούρμπιανη, Διπαλίτσα, Ίσβορο, Κορσάτσικο, Μπελδούκι, Μποντσικό, Οστανίτσα, Πλάβαλη, Πυρσόγιανη, Στράτσανη και Συκιά)· το ίδιο ισχύει για το Γαϊδαροχώρι, το Ζάβρεχο, το Μαυρόπουλο και τη Χρυσόδαλη του Αργυροκάστρου, και για τη Λίντισδα του Δελβίνου.
Απ' τους 1619 συνολικά κατοικημένους τόπους που απαρτίζουν ιδιαίτερα λήμματα στη Στατιστική, οι 625 βρίσκονται στην Ελλάδα και οι άλλοι 994 στην Αλβανία.
Η δομή και το περιεχόμενο της Στατιστικής
Οι πόλεις και τα χωριά της Ηπείρου βρίσκονται στη Στατιστική ταξινομημένα σε σαντζάκια και καζάδες με τη σειρά του προηγούμενου πίνακα, που είναι ουσιαστικά αλφαβητική (με βάση, δηλαδή, το οθωμανικό αλφάβητο).
Προηγείται πάντα η πρωτεύουσα του καζά, που δηλώνεται στα Τουρκικά με τον όρο «κασαμπάς» (κωμόπολη, Χώρα).Ακολουθούν οι υπόλοιποι συνοικισμοί, καταταγμένοι και πάλι σε λήμματα με τη σειρά του οθωμανικού αλφαβήτου. Στην ελληνική όμως μετάφραση, για να κρατήσω το χρηστικό χαρακτήρα της, αποκατέστησα τη σειρά του ελληνικού αλφαβήτου.
